مزیت‌های بازیافت صنعتی
سرب عنصری سنگین، سمی و چکش‌خوار است که دارای رنگ خاکستری کدر است و از عناصر شیمیایی واسطه در جدول تناوبی به‌شمار می‌رود. این فلز تشعشعات هسته‌ای را عبور نمی‌دهد و در طبیعت به شکل نوعی کانی به نام گالن (سیستم تبلور کوبیک یا مکعبی) یافت می‌شود. با این حال سرب از خاصیت هدایت الکتریکی پایینی برخوردار است اما به شدت در برابر پوسیدگی مقاومت می‌کند و به همین علت از آن برای نگهداری مایعات فرسایشگر (مثل اسید سولفوریک) استفاده می‌شود. با افزودن مقادیر خیلی کمی آنتیموان یا فلزات دیگر به سرب می‌توان آن را سخت کرد. سرب در سازه‌های ساختمانی، رنگدانه‌های مورد استفاده در لعاب سرامیک و لوله‌های انتقال آب نیز کاربرد دارد. مسئول واحد تحقیق و توسعه یک کارخانه بازیافت باتری می‌گوید: یکی از مهم‌ترین کاربردهای سرب، استفاده در باتری‌های خودرو یا باتری‌های معمولی یا باتری‌های موجود در سیستم‌های تولید برق اضطراری در یوپی‌اس‌ها است که به‌طور عمده در شرکت‌ها و دستگاه‌های بزرگ برای حفظ اطلاعات دستگاه‌ها به‌کار می‌روند. حمید معماریان می‌افزاید: صنعت بازیافت باتری‌های فرسوده، یک صنعت بسیار اقتصادی و پربازده است اما باوجود بیش از ۲۰ واحد صنعتی مجوزدار برای بازیافت باتری‌های فرسوده و استحصال سرب آن و تعداد نامشخص و زیادی از کارگاه‌های غیرمجاز بازیافت، باتری به میزان کافی در ایران وجود ندارد چراکه در درجه نخست کارخانه‌های باتری‌سازی خود اقدام به جمع‌آوری باتری‌های فرسوده کرده و به دلیل سود بسیار بالایی که در این‌کار می‌برند، اجازه نمی‌دهند باتری‌های فرسوده در کارخانه‌های بازیافت سرب، بازیابی و فلزات آن استحصال شود. معماریان ادامه می‌دهد: به همین دلیل ما ناچار به واردات گاه‌به‌گاه باتری از کانادا هستیم البته اگر واردات کافی وجود نداشته باشد از آنجایی که خطوط بازیافت چند ظرفیتی است با تغییرات کمی می‌توان از آن برای استحصال سایر فلزات رنگین استفاده کرد. با این حال به دلیل سودآوری حدود دو برابری صنعت بازیافت سرب و دیگر فلزات رنگین از باتری‌های فرسوده و همچنین وجود زیرساخت‌های لازم در کشور، می‌توان از کشوری مانند کانادا که خود سراغ فناوری‌های های‌تک رفته و به استحصال این باتری‌ها نمی‌پردازد باتری‌های فرسوده وارد کرد و اشتغال خوب و ارزآوری بالایی ایجاد کرد. وی با بیان اینکه آلایندگی زیست‌محیطی بازیافت سرب از باتری‌های فرسوده در کارخانه‌های مجوزدار و به شکل صنعتی بسیار کنترل شده‌تر است، می‌گوید: هرچه الزامات زیست‌محیطی سختگیرانه‌تر شود هزینه تولید بالاتر می‌رود به همین دلیل بسیاری از کارگاه‌های غیرمجاز در جنوب تهران بعد از چهاردانگه به‌شکل پراکنده و زیاد دارند با بدترین وضعیت زیست‌محیطی و به صورت شبانه کار می‌کنند و گازهای ناشی از ذوب و جداسازی را که بسیار سمی هستند در هوا بدون بک فیلتر یا فیلترهای ویژه رها می‌کنند. وی ادامه می‌دهد: این کارگاه‌های غیرمجاز باتری فرسوده را از بازارهای غیرمجاز تامین می‌کنند. این فعال معدنی اضافه می‌کند: این کارگاه‌های کوچک روزانه ۵۰۰ کیلو تا یک تن باتری فرسوده را بازیافت می‌کنند و زباله‌های باقی مانده را در زباله‌های معمولی رها می‌کنند که بسیار سمی هستند. این در حالی است که در کارخانه‌های صنعتی و مجوزدار هیچ زباله‌ای باقی نمی‌ماند و حتی اسید سولفوریک باقیمانده از استحصال باتری‌ها نیز در معادن سرب و روی و مس برای فرآوری خاک استفاده شده و وارد چرخه محیط‌زیست نمی‌شود. معماریان افزود: براساس آمار آی‌ال‌آ از سال ۱۹۹۳م بیش از ۵۰ درصد سرب تولیدی از فرآیند بازیافت است و از جمله عواملی که موجب افزایش بازیافت سرب به چنین میزانی شده، تغییر الگوی مصرف سرب از کاربردهای پراکنده‌تر آن برای تولید محصولاتی چون باتری‌هاست که جمع‌آوری و بازیافت این محصول مصرف‌شده را امکانپذیر می‌کند. در حقیقت باتری‌های سربی درحال‌حاضر کاربرد اصلی سرب محسوب می‌شوند که براساس آمار ایمیدرو تقریبا ۸۵ درصد تقاضای این فلز را دربرمی‌گیرد. وی با تاکید بر اینکه ساختار باتری اسیدی سربی شامل جعبه باتری، صفحات باتری یا پلیت، الکترولیت باتری، جداکننده باتری، سر باتری و سوپاپ یا دریچه است اضافه می‌کند: از آنجایی که دولت جمهوری اسلامی ایران متعهد به اجرای بخشنامه‌های کنوانسیون بازل است و واردات و صادرات باتری‌های فرسوده به هر کشور عضو کنوانسیون بازل به عنوان یکی از پسماندهای خطرناک مشمول این کنوانسیون محسوب می‌شود به همین دلیل براساس دستورالعمل‌های فنی کنوانسیون بازل، باتری‌های سربی در ۳ مرحله شکستن باتری‌ها، احیای سرب و تصفیه سرب و در کارخانه بازیافت می‌شوند. وی می‌افزاید: در فرآیند مدرن شکستن باتری‌های فرسوده، تماس انسان به‌طور معمول تاحد امکان کاهش یافته است و این باتری‌ها به وسیله صفحات خودکار دریافت شده و به سمت دستگاه خردکننده می‌رود و در آنجا با آسیاب چکشی یا دیگر مکانیسم‌های خردکننده به قطعات کوچک و سبک نظیر پلاستیک‌ها، اکسید سرب و سولفات‌ها و لایه سنگین صفحات سربی و اتصال‌دهنده‌ها تبدیل می‌شوند. وی با بیان اینکه در احیای سرب دو روش پیرومتالوژی و هیدرومتالوژی وجود دارد، تصریح می‌کند: بازیافت با روش پیرومتالوژی و استفاده از کوره دوار از لحاظ اقتصادی، با صرفه‌تر بوده و با محیط‌زیست سازگارتر است. معماریان در ادامه به دلایل بیشتری برای صرفه اقتصادی استحصال سرب از باتری اشاره می‌کند و می‌گوید: ایران بستر مناسبی برای بازیافت سرب از باتری‌های فرسوده است، چرا که با توجه به دسترسی به انرژی ارزان و ذخایر بسیار گازی در ایران سرمایه‌گذاری‌های خوبی در این زمینه شده است و می‌توان با احداث کارخانه‌های بازیافت باتری‌های فرسوده و استحصال سرب از آنان از بازیافت سنتی باتری‌ها به دلیل آلودگی زیست‌محیطی شدید جلوگیری کرد.
واحدهای آلاینده غیرمجاز
محمد علیزاده، کارشناس متالورژی نیز درباره استحصال سرب از باتری‌های فرسوده می‌گوید: سرب یکی از فلزات گروه چهارم و ردیف ششم جدول تناوبی است که آلیاژ آن با فلزات مختلفی نظیر آنتیموان، قلع، آرسنیک و برلیم کاربردهای وسیع در صنعت دارد که یکی از این مصارف باتری‌های سربی اسیدی است. وی با بیان اینکه از باتری‌های سربی اسیدی، محتوای فلزی بالایی به‌ویژه سرب، قلع، آنتیموان، آرسنیک و مواد آلی نظیر پروپلین حاصل شده و بازیافت آنها به چرخه صنعت امری اقتصادی است، می‌افزاید: به دلیل وجود خطرات مواد مختلف در ساختار این فلزات به‌ویژه فلزات سنگین، فناوری‌های نوینی در جمع‌آوری و مراحل پیش‌بازیافت و بازیافت آنها ابداع شده است، با این حال به دلیل بازیافت بخش عمده‌ای از باتری‌های فرسوده به روش سنتی که بسیار خطرناک و آلاینده است، اجرای بازیافت زیست‌محیطی و بهداشتی کشور نیازمند در نظر گرفتن راهبردها و خط‌مشی‌هایی است که براساس آنها اولویت‌های کشور تعیین شود. چراکه بازیافت این باتری‌ها به‌طور عمده به روش سنتی انجام می‌شود و کارگران و دست‌اندرکاران این امر فاقد هرگونه آگاهی از خطرات بهداشتی و زیست‌محیطی در انجام فرآیند بازیافت باتری هستند. علیزاده ادامه می‌دهد: مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد حداقل ۶۰ درصد سرب تصفیه‌شده از معادن سرب تامین شده و ۴۰ درصد از بازیافت قراضه‌ها و سرباره‌های باتری‌های فرسوده حاصل می‌شود. بنابراین صنعت بازیافت سرب از باتری‌های فرسوده به اندازه استحصال سرب از معادن دارای اهمیت است. وی با تاکید بر اینکه بازیافت‌کنندگان سنتی معمولا در کنار اوراقچی‌های حرفه‌ای خودروها مستقر هستند و همراه با آنها به بازیافت سرب باتری‌های اسیدی می‌پردازند، اضافه می‌کند: به همین دلیل مانند اوراقچی‌ها، حجم دریافتی بازیافت‌کنندگان سنتی قابل پیش‌بینی نیست و متکی به نیروی کارگر بدون آموزش تجربه و حتی سرمایه است و با پتک و چکش خرد می‌شود. این کارشناس متالورژی با بیان اینکه محتویات درونی شبکه‌ها و مواد فعال خارج و باقیمانده مواد از روی شبکه‌ها زدوده شده همراه با رسوب ته باتری که خطرناکترین بخش باتری‌ها است وارد زباله‌های عادی می‌شوند، می‌گوید: سرب بازیافتی در روش سنتی با خلوص ۹۲ تا ۹۵ درصد به‌دست می‌آید اما در برخی کارخانه‌های بازیافت که با روش‌های اصولی‌تر و با رعایت بیشتر اصول زیست‌محیطی انجام می‌شود، سربی با خلوص ۹۹/۹۹ درصد حاصل می‌شود. وی به الزامات زیست‌محیطی این کارخانه نظیر استفاده از سیستم‌های یکپارچه تهویه و تصفیه غبار ناشی از عملیات شکستن و سایر فرآیندهای مربوط اشاره می‌کند و می‌گوید: تنها راه برای اجرای یک برنامه بازیافت موفق باتری‌های سربی اسیدی، ایجاد زیرساختی موثر برای جمع‌آوری اصولی آنها است. این زیرساخت به دلیل دخیل‌کردن چند بخش جامعه مانند فروشندگان قراضه‌ها، فروشندگان باتری‌ها، فرآوری‌کنندگان و مصرف‌کنندگان سرب در شبکه‌ای سازمان‌یافته که جریانی مستمر از قراضه‌های سرب را برای فرآیند بازیافت فراهم می‌آورد باید به خوبی طراحی شود.
در همین زمینه پیشنهاد می‌شود باتری‌ها در محل جمع‌آوری تخلیه نشوند، در مقادیر زیاد انبار نشوند و برای بازیافت آن مجوزهای لازم زیست‌محیطی دریافت شود. ضمن اینکه جمع‌آوری‌کنندگان از فروش باتری‌ها به ذوب‌کنندگان فاقد مجوز خودداری کنند.
